Διαταραχές θρέψης φυτών (τροφοπενίες, τοξικότητες)

Τα φυτά χρειάζονται το σωστό συνδυασμό θρεπτικών στοιχείων για να επιβιώσουν, να μεγαλώσουν και να αναπαραχθούν. Όταν φυτά πάσχουν από κακή θρέψη εμφανίζουν συμπτώματα ασθενειών. Λίγο υψηλότερη ή λίγο χαμηλότερη συγκέντρωση κάποιου στοιχείου μπορεί προκαλέσει προβλήματα.

 Ορισμοί

Τροφοπενία: Είναι η παθολογική κατάσταση που προκύπτει από τον ελλειπή εφοδιασμό του φυτού με θρεπτικά στοιχεία.

Τοξικότητα: Είναι η παθολογική κατάσταση που προκύπτει από τον υπερβολικό εφοδιασμό του φυτού με θρεπτικό ή άλλο στοιχείο.

Απλή τροφοπενία: Οφείλεται σε ανεπάρκεια ενός θρεπτικού στοιχείου.

Σύνθετη τροφοπενία: Η ανεπάρκεια περιλαμβάνει δύο ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία.

  Τα φυτά χρειάζονται το σωστό συνδυασμό θρεπτικών στοιχείων για να επιβιώσουν, να μεγαλώσουν και να αναπαραχθούν. Όταν φυτά πάσχουν από κακή θρέψη εμφανίζουν συμπτώματα ασθενειών. Λίγο υψηλότερη ή λίγο χαμηλότερη συγκέντρωση κάποιου στοιχείου μπορεί προκαλέσει προβλήματα.

 Τα θρεπτικά στοιχεία των φυτών χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

• Tα μακροστοιχεία και
• Τα μικροστοιχεία

   Τα μακροστοιχεία είναι τα στοιχεία εκείνα που απαιτούνται σε σχετικά μεγάλες συγκεντρώσεις. Σε αυτά περιλαμβάνονται το άζωτο, το κάλιο, το θείο, το ασβέστιο ,το μαγνήσιο και ο φώσφορος.
   Τα μικροστοιχεία είναι εκείνα τα στοιχεία που απαιτούνται σε σχετικά μικρότερες ποσότητες γι' αυτό αναφέρονται και ως ιχνοστοιχεία, όπως ο σίδηρος, το βόριο , το μαγγάνιο, ο ψευδάργυρος, το χλώριο, το μολυβδαίνιο και ο χαλκός.
Τόσο τα μακροστοιχεία όσο και τα μικροστοιχεία λαμβάνονται από το έδαφος μέσω του ριζικού συστήματος του φυτού.
   Το ριζικό σύστημα των φυτών χρειάζεται ορισμένες συνθήκες για να λάβει τα στοιχεία από το έδαφος. Ένας παράγοντας που απαιτείται είναι το έδαφος να έχει την ιδανική υγρασία για να επιτρέπει στις ρίζες να λαμβάνουν και να μεταφέρουν τα στοιχεία. Μερικές φορές η διόρθωση ενός λανθασμένου αρδευτικού προγράμματος μπορεί να αποτρέψει συμπτώματα τροφοπενίας ή τοξικότητας. Ένας άλλος παράγοντας που παίζει σημαντικό ρόλο είναι το pH του εδάφους. Το pH πρέπει να κυμαίνεται σε ένα ορισμένο εύρος για να είναι δυνατή η απελευθέρωση των στοιχείων από τα σωματίδια του εδάφους. Τρίτος σημαντικός παράγοντας είναι η θερμοκρασία του εδάφους, η οποία πρέπει να κυμαίνεται σε ένα εύρος στο οποίο να είναι δυνατή η πρόσληψη των στοιχείων. Οι ιδανικές τιμές του pH, της θερμοκρασίας και της υγρασίας δεν είναι κοινές για όλες τις καλλιέργειες αλλά διαφέρουν ανά είδος φυτού και καλλιέργειας. Έτσι, αν δεν τηρούνται τα παραπάνω, μπορεί τα θρεπτικά στοιχεία να είναι διαθέσιμα στο έδαφος-υπόστρωμα αλλά να μην είναι δυνατή η πρόσληψη τους από τα φυτά. Η μέτρηση του pH, η υφή και το ιστορικό του εδάφους είναι χρήσιμες παράμετροι για να καταλάβουμε ποια στοιχεία μας λείπουν.

Προειδοποιήσεις

Πολλά συμπτώματα τροφοπενιων μοιάζουν μεταξύ τους γι' αυτό θα πρέπει να είμαστε πολλοί προσεκτικοί.

• Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε πως μοιάζει το είδος του φυτού μας όταν αυτό είναι υγιές, ώστε να μπορούμε να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα του stress, ή για παράδειγμα ορισμένα φυτά έχουν διαφορές στα φύλλα τους σε σύγκριση με κάποια άλλα, ακόμα και όταν αυτά είναι υγιή.
• Πολλά μικροστοιχεία (ιχνοστοιχεία) μπορεί να χρησιμοποιούνται από τα φυτά, αλλά και από άλλα θρεπτικά στοιχεία. Μπορεί ακόμα και να συνεργάζονται με άλλα θρεπτικά στοιχεία, με αποτέλεσμα η έλλειψη ενός στοιχείου να φαίνεται σαν έλλειψη άλλου (για παράδειγμα, το μολυβδαίνιο απαιτείται από τα όσπρια για ολοκληρωθεί η διαδικασία του κύκλου του αζώτου).
• Αν υπάρχουν και άλλα προβλήματα στην καλλιέργεια, όπως για παράδειγμα υδατική καταπόνηση ή κάποια ασθένεια παράλληλα με τροφοπενία ενός ή δυο στοιχείων, τα τυπικά συμπτώματα των τροφοπενιών δεν εμφανίζονται.

Αναλυτικά συμπτώματα, αιτίες και αντιμετώπιση τροφοπενιων και τοξικοτητων των μακροστοιχείων και μικροστοιχείων αναφέρονται παρακάτω.

Μακροστοιχεία

1. Ασβέστιο (Ca)

Η έλλειψη ασβεστίου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται στις ρίζες, στα νεαρά φύλλα κυρίως αλλά και στα γηραιότερα , στους καρπούς και στους νέους βλαστούς.

Αίτια τροφοπενίας :

• Χαμηλό pH (Πολύ όξινα εδάφη).
• Ακατάλληλο πότισμα (η πιο κοινή αιτία).
• Εδάφη με υψηλή συγκέντρωση καλίου (Κ).
• Υπερβολικά ξηρά ή υγρά εδάφη.
• Υψηλή αλατότητα.

Συμπτώματα :

• Καχεκτική ανάπτυξη του φυτού.
• Στρέβλωση και ακανόνιστο σχήμα νεαρών φύλλων.
• Νέκρωση τελικού οφθαλμού.
• Πρόκληση ξερής σήψης (blossom-end rot) στον καρπό.
• Λέπτυνση ρίζας.
• Κατάρρευση μίσχων.

Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την τροφοπενία ασβεστίου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα ώστε να ανεβάσουμε το pH του διαλύματος, εκτός και αν την ανάπτυξη των φυτών μας την ευνοεί ένα όξινο περιβάλλον. Πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος του pH ώστε να προλάβουμε τυχόν δυσλειτουργία η οποία είναι δύσκολα αναστρέψιμη αν έχει γίνει ήδη κάποια ζημιά.

   Η τοξικότητα του ασβεστίου, δηλαδή η μεγαλύτερη συγκέντρωση του από την ιδανική, εκδηλώνεται σαν τροφοπενία άλλων στοιχείων όπως του καλίου (Κ) και του μαγνησίου (Mg).

2. Άζωτο (Ν)

Η έλλειψη αζώτου εκδηλώνεται κυρίως στα μεγαλύτερα σε ηλικία φύλλα αλλά γενικότερα έχουμε συμπτώματα σε όλο το φυτό.

Αίτια τροφοπενίας :

• Υπερβολικό πότισμα (υψηλή εδαφική υγρασία).
• Εδάφη με χαμηλό ποσοστό οργανικής ουσίας.

Συμπτώματα :

• Κιτρίνισμα των γηραιότερων φύλλων (κυρίως στη βάση του φυτού).
• Μικρά μεσογονάτια διαστήματα. 
• Ολόκληρο το φυτό έχει ένα ανοιχτό πράσινο χρώμα.
• Επιβράδυνση ανάπτυξης του φυτού.

 Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την τροφοπενία του αζώτου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο διάλυμα αμμωνίας ή νιτρικά άλατα (π.χ NaNO3 ή KNO3)

  Η τοξικότητα του αζώτου, δηλαδή η μεγαλύτερη συγκέντρωση του από την ιδανική, εκδηλώνεται με σκούρο πράσινο χρώμα χρώμα σε όλο το φυτό και γρήγορη ανάπτυξη των βλαστών και συνήθως οφείλεται σε συνθήκες ξηρασίας.

3. Φώσφορος (P)

Η έλλειψη φωσφόρου προκαλεί ανωμαλίες ανάπτυξης σε όλο το φυτό και κυρίως αποχρωματισμούς στα γηραιότερα φύλλα αλλά και στους μίσχους και των νεαρών φύλλων.

Αίτια τροφοπενίας :

• Υψηλή εδαφική υγρασία σε συνδυασμό με χαμηλή θερμοκρασία εδάφους.
• Εδάφη με πολύ όξινη ή πολύ αλκαλική αντίδραση.
• Εδάφη με κακό αερισμό (συμπιεσμένα εδάφη).
• Υψηλή συγκέντρωση ψευδαργύρου (Zn).

Συμπτώματα :

• Αποχρωματισμός των γηραιότερων φύλλων (κυρίως μωβ και χάλκινο χρώμα).
• Νεκρωτικές κηλίδες στην κάτω επιφάνεια των φύλλων.
• Κοκκίνισμα των μίσχων.
• Ολόκληρο το φυτό έχει σκούρο πράσινο χρώμα.

Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την τροφοπενία του φωσφόρου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο διάλυμα με οργανική πηγή φωσφόρου και να το εφαρμόσουμε στο φυτό, είτε διαφυλλικά είτε στο θρεπτικό διάλυμα ή το υπόστρωμα.

  Η τοξικότητα του φωσφόρου, εκδηλώνεται με συμπτώματα έλλειψης αζώτου ή ψευδαργύρου και συνήθως προκαλείται από υπερβολική λίπανση με φωσφορικά σκευάσματα.

4. Κάλιο (Κ)

Η έλλειψη καλίου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται στους νεαρούς βλαστούς, στα γηραιότερα φύλλα και στους καρπούς.

Αίτια τροφοπενίας :

• Χαμηλό pH (όξινα εδάφη).
• Εδάφη με υπερβολική έκπλυση (π.χ αμμώδη).
• Η ανεπάρκεια εδαφικής υγρασίας
• Οι χαμηλές θερμοκρασίες του εδάφους.
• Υπερβολικά ξηρά ή υγρά εδάφη.
• Υψηλή αλατότητα.
• Ανταγωνισμός με άλλα στοιχεία, όπως το ασβέστιο, το μαγνήσιο, το άζωτο και το βόριο.

 Συμπτώματα :

• Ωχροκίτρινη απόχρωση της περιφέρειας των φύλλων.
• Οι βλαστοί του φυτού είναι ασυνήθιστα λεπτοί.
• Δυσκαμψία και πρόωρη ξυλοποίηση των βλαστών.
• Οι καρποί είναι μικρότερου μεγέθους, παρουσιάζουν μεταχρωματισμούς στο εσωτερικό τους, καθίστανται υδαρείς και μαλακοί και εμφανίζουν ωχροκίτρινες κηλίδες ή και ολόκληρες περιοχές, ακανόνιστου σχήματος.

 Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη καλίου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα που περιέχει ποτάσα, όπως νιτρικό κάλιο, θειικό κάλιο και δισόξινο φωσφορικό κάλιο .

    Η τοξικότητα του καλίου εκδηλώνεται σαν τροφοπενία άλλων στοιχείων όπως του ασβεστίου (Ca) και του μαγνησίου (Mg).

5. Μαγνήσιο (Μg)

Η έλλειψη μαγνησίου είναι από τις πιο συνηθισμένες τροφοπενίες στα φυτά και συνήθως εκδηλώνεται πρώτα στα γηραιότερα φύλλα και στους καρπούς, καθώς είναι ευκίνητο στοιχείο .

Αίτια τροφοπενίας :

• Χαμηλό pH (όξινα εδάφη).
• Υπερβολικό πότισμα.
• Απότομη ανεπάρκεια εδαφικής υγρασίας.
• Αμμώδη εδάφη.
• Υπερβολικά ξηρά ή υγρά εδάφη.
• Υψηλή αλατότητα.
• Χαμηλή θερμοκρασία.

Συμπτώματα :

• Περιφερειακή και αργότερα πλευρική ή μεσονεύρια χλώρωση των φύλλων μεταξύ των κύριων νευρώσεων.
• Ερυθρός μεταχρωματισμός των φύλλων αντί χλώρωσης .
• Μικροκαρπία.

Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη μαγνησίου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα ή διάλυμα μαγνησίου, το οποίο θα περιέχει θειικό μαγνήσιο σε συνδυασμό αζωτούχα λίπανση

   Η τοξικότητα του μαγνησίου εκδηλώνεται σαν τροφοπενία άλλων στοιχείων όπως του ασβεστίου (Ca) και του καλίου (Κ).

6. Θείο (S)

Η έλλειψη θείου, η οποία είναι σπάνια, συνήθως εκδηλώνεται πρώτα στα νεαρά φύλλα, στα μεσονεύρια των φύλλων και γενικότερα η έλλειψη του εντοπίζεται σε όλο το φυτό.

Αίτια τροφοπενίας :

• Εδάφη με χαμηλό ποσοστό οργανικής ουσίας.
• Αμμώδη εδάφη.
• Κακή αποστράγγιση του υποστρώματος.
• Χαμηλή θερμοκρασία.

Συμπτώματα :

• Μεσονεύρια χλώρωση των φύλλων μεταξύ των κυρίων νευρώσεων.
• Κιτρινίσμα νεαρών φύλλων .
• Χλώρωση και καχεξία σε όλο το φυτό.

Aντιμετώπιση :

   Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη θείου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο θειούχο σκεύασμα.

 H τοξικότητα του θείου είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο και μπορεί να προέρχεται ακόμα και από περιβαλλοντικούς παράγοντες ή και από ανταγωνισμό με άλλα θρεπτικά στοιχεία.

Μικροστοιχεία (ιχνοστοιχεία)

1. Σίδηρος (Fe)

Η έλλειψη σιδήρου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται κυρίως στα νεαρά φύλλα και στους νέους βλαστούς.

Αίτια τροφοπενίας :

• Υψηλό pH (>6,5).
• Κακή αποστράγγιση εδάφους.
• Υπερβολικό πότισμα.
• Υπερβολική λίπανση (υψηλές συγκεντρώσεις φωσφόρου, ψευδαργύρου, μαγγανίου ή χαλκού).
• Υψηλή αλατότητα.
• Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία.

Συμπτώματα :

• Μεσονεύριες χλωρώσεις στα νεαρά φύλλα (σε ακραίες περιπτώσεις τα φύλλα αποχρωματίζονται και παρουσιάζουν λεύκανση ή καστανές κηλίδες).
• Σπάνια, νέκρωση της κορυφής και της περιφέρειας του ελάσματος.
• Αργή ανάπτυξη λόγω μειωμένης φωτοσυνθετικής ικανότητας .

Aντιμετώπιση :

  Για να αντιμετωπίσουμε την τροφοπενία σιδήρου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα είτε σε χηλική είτε σε θειική μορφή. Καλό είναι, όταν πρόκειται για αλκαλικά εδάφη, να εφαρμόζουμε μόνο με σκεύασμα σιδήρου σε χηλική μορφή.

  Η τοξικότητα του σιδήρου εκδηλώνεται ως εμφάνιση χάλκινου χρώματος στα φύλλα, που ακολουθείται από ασημένιες-καφέ κηλίδες.

2. Ψευδάργυρος (Zn)

Η έλλειψη ψευδαργύρου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται κυρίως στα νεαρά φύλλα.

Αίτια τροφοπενίας :

• Υψηλό pH .
• Μεγάλη εδαφική περιεκτικότητα σε φώσφορο.
• Μικρή εδαφική περιεκτικότητα σε άζωτο.
• Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία.

Συμπτώματα :

• Μικροφυλλία.
• Συστροφή του ελάσματος των φύλλων.
• Βραχυγονάτωση (μικρά μεσογονάτια διαστήματα).
• Ομοιόμορφη ελάττωση του πράσινου χρώματος των φύλλων.
• Σε εντονότερη έλλειψη παρατηρείται φυλλόπτωση.

Aντιμετώπιση :

 Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη ψευδαργύρου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα χηλικού ψευδαργύρου το οποίο το εφαρμόζουμε με ψεκασμό, διαφυλλικά.

  Η τοξικότητα του ψευδαργύρου εκδηλώνεται με εμφάνιση έντονου πράσινου χρώματος στα φύλλα.

3. Μαγγάνιο (Mn)

 Η έλλειψη μαγγανίου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται κυρίως στα νεαρά φύλλα

Αίτια τροφοπενίας :

• Υψηλό pH (>6,5).
• Εδάφη με υψηλή συγκέντρωση σιδήρου (Fe).
• Εδάφη με μειωμένη συγκέντρωση αζώτου (Ν).
• Ξηρό περιβάλλον.
• Εδάφη με κακό αερισμό (συμπιεσμένα εδάφη).
• Αυξημένη υγρασία υποστρώματος.

Συμπτώματα :

• Μεσονεύριες χλωρώσεις στα νεαρά φύλλα.
• Νεκρωτικές κηλίδες στα φύλλα.
• Κακοσχηματισμός των φύλλων.
• Καχεξία φυτού.

Aντιμετώπιση :

  Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη μαγγανίου μπορούμε να προσθέσουμε κάποιο σκεύασμα θειικού μαγγανίου και να το εφαρμόσουμε διαφυλλικά.

  Η τοξικότητα του μαγγανίου εμφανίζεται ως χλωρωτικές κηλίδες στα γηραιότερα φύλλα και παρατηρείται μειωμένη ανάπτυξη ριζών.

4. Βόριο (Β)

 Η έλλειψη βορίου στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται κυρίως στα νεαρά φύλλα.

Αίτια τροφοπενίας :

• Εδάφη με pH <5,5 και >6,8 .
• Μικρή εδαφική περιεκτικότητα σε άζωτο.
• Αμμώδη εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία.

Συμπτώματα :

• Μικροφυλλία.
• Νεαρά φύλλα με ανοικτό πράσινο και αργότερα κίτρινο χρώμα.
• Νέκρωση του κορυφαίου οφθαλμού.
• Ριζικό σύστημα περιορισμένης ανάπτυξης και καστανής απόχρωσης.
• Παραμόρφωση και βραχυγονάτωση στο ανώτερο τμήμα των βλαστών.

Aντιμετώπιση :

  Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη βορίου εφαρμόζουμε διαφυλλικά με ψεκασμό,βόρακα.

  Η τοξικότητα του βορίου εκδηλώνεται με εμφάνιση κίτρινου χρώματος στα φύλλα και με έντονη φυλλόπτωση.

5. Χαλκός (Cu)

 Η έλλειψη χαλκού στα φυτά συνήθως εκδηλώνεται κυρίως στα νεαρά και γηραιοτερα φύλλα, στον ξυλώδη ιστό του φυτού και γενικότερα στο σύνολο του φυτού.

Αίτια τροφοπενίας :

• Yψηλό pH.
• Μικρή εδαφική περιεκτικότητα σε άζωτο.
• Εδάφη με κακό αερισμό (συμπιεσμένα εδάφη).
• Aυξημένη υγρασία υποστρώματος.

Συμπτώματα :

• Χλώρωτικα ή βαθυπράσινα φύλλα (ανάλογα το είδος του φυτού).
• Ανωμαλίες στο φλοιό του φυτού ενώ παρατηρούνται εξογκώματα με κόμμι.
• Βλαστοί με εξογκώματα με κόμμι.
• Μικροκαρπία.

Aντιμετώπιση :

  Η τροφοπενία χαλκού είναι σπάνια και αντιμετωπίζεται εύκολα με ψεκασμό του φυλλώματος με ένα αραιό διάλυμα θειϊκού χαλκού, το οποίο πρέπει να εξουδετερώνεται με ασβέστη.

 Η τοξικότητα του χαλκού εκδηλώνεται με συμπτώματα έλλειψης σιδήρου και τα κύρια συμπτώματά της είναι χλωρώσεις στα φύλλα και μειωμένος ρυθμός φωτοσύνθεσης.

6. Μολυβδαίνιο (Μο)